Harcerstwo to idealny sposób na wspieranie rozwoju fizycznego i społecznego dzieci. Aktywność fizyczna, zdobywanie sprawności, praca w grupie, rozwój społeczny czy wzmacnianie charakteru. To tylko niektóre z wielu zalet przynależności do organizacji harcerskiej. Na czym jednak polega harcerstwo, czego uczy, czym są stopnie harcerskie i jak je zdobyć? Wszystkiego dowiecie się z poniższego artykułu.

Dlaczego zdobywanie stopni jest ważne dla harcerza? - korzyści

Rozwój osobisty i charakter

Ideą zdobywania stopni harcerskich jest dążenie do osiągnięcia pewnego poziomu kompetencji i sprawności, które w przyszłości będą umożliwiały podejmowanie właściwych decyzji i działań. Połączenie wiedzy, umiejętności i postaw zdobytych w harcerstwie ma niewątpliwy wpływ na kształtowanie się charakteru oraz rozwój osobisty. Doskonalenie umiejętności, poszerzanie horyzontów to kluczowe czynniki, które wpływają na jakość życia już dorosłych harcerzy oraz na ich zdolność do realizacji aspiracji. 

Oprócz umiejętności praktycznych, harcerstwo wspiera w budowaniu wartościowych zasad, którymi kierują się harcerze. Od przestrzegania punktualności, zasad pierwszej pomocy czy nauki szybkiego działania po naukę pokory, wytrwałości, uczciwości lub pracy zespołowej. To wszystko pozwala kształtować osobowość, którą wyróżnia silny kręgosłup moralny. Mundur harcerski zawierający szereg odznaczeń jest również powodem do dumy i mobilizuje do ciągłego rozwoju.

Umiejętności przydatne w życiu codziennym

Harcerstwo wielu osobom kojarzy się ze zdobywaniem sprawności, wędrówkami po lesie, rozpalaniem ognisk i rozbijaniem biwaków. Wszystkie te zadania (oraz wiele innych) mają na celu rozwijać w harcerzach umiejętności praktyczne, które okazują się być przydatne w życiu codziennym. Posługiwanie się mapą, orientacja w terenie, pierwsza pomoc, gra na instrumentach to zdolności, które niemal ze 100 procentową pewnością będą wykorzystane przez nich na co dzień.

Budowanie poczucia odpowiedzialności i przynależności

Człowiek kształtowany przez dzisiejsze harcerstwo powinien być odpowiedzialny, za siebie i swoich towarzyszy. Jego zadaniem jest rzetelne wykonywanie obowiązków, branie odpowiedzialności za własne decyzje, które podejmuje w sposób świadomy, jak również branie odpowiedzialności za swoje słowa.

Harcerstwo to również nauka, która wspiera aktywność harcerzy jako członków wspólnoty: lokalnej, rodzinnej, szkolnej czy zawodowej. Wskazuje, jak umiejętnie godzić i równoważyć obowiązki wynikające z pełnienia różnych ról społecznych. Buduje również poczucie przynależności, co zaspokaja kluczowe pragnienie bycia częścią społeczności. Skutkuje to powstawaniem pozytywnych relacji interpersonalnych. 

Struktura i podział stopni harcerskich

Stopnie dla harcerzy i harcerek

Stopnie harcerskie ZHP są ściśle związane z grupami metodycznymi (grupami wiekowymi): harcerzy, harcerzy starszych i wędrowników. Członkowie, którzy wstępują do związku w późniejszym wieku nie muszą zdobywać niższych stopni. Sprawności harcerskie są umieszczane na mundurze w formie odpowiadających im odznak.

W przypadku chłopców od 10 do 16 lat wyróżniamy stopnie harcerskie:

HARCERZE (10 - 13 lat)

• młodzik,
• wywiadowca.

HARCERZE STARSI (13 - 16 lat)

• odkrywca,
• ćwik.

Natomiast w przypadku dziewcząt od 10 do 16 lat wyróżniamy stopnie ZHP:

HARCERZE (10 - 13 lat)

• ochotniczka,
• tropicielka.

HARCERZE STARSI (13 - 16 lat)

• pionierka,
• samarytanka.

Stopnie dla wędrowników

Najstarsi członkowie ZHP, czyli wędrownicy w wieku od 16 do 21 lat (do 1 września 2015 roku było to 25 lat) mogą posiadać następujące stopnie harcerskie: 

CHŁOPCY

• harcerz Orli,
• harcerz Rzeczpospolitej.

DZIEWCZĘTA

• harcerka Orla,
• harcerka Rzeczpospolitej.

Stopnie w harcerstwie znajdują się na pagonach w barwach jednostki, nasuniętych na naramienniki. Członkowie jednostek o specjalności wodnej lub żeglarskiej, noszą dystynkcje na specjalnych, czarnych patkach umieszczonych z przodu koszuli.

Stopnie instruktorskie

Stopnie w harcerstwie dotyczą również jego instruktorów. W Związku Harcerstwa Polskiego i Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej obowiązują następujące:

• przewodniczka/przewodnik (harcerz lub harcerka muszą mieć ukończone 16 lat, złożyć Przyrzeczenie Harcerskie, przedstawić KSI program swojej próby),
• podharcmistrzyni/podharcmistrz (harcerz lub harcerka muszą mieć ukończone 18 lat, muszą być pozytywnie oceniani przez co najmniej 12 miesięcy od przyznania stopnia przewodnika, muszą zaliczyć służbę instruktorską),
• harcmistrzyni/harcmistrz (harcerz lub harcerka muszą mieć ukończone 21 lat, muszą być pozytywnie oceniani przez co najmniej 12 miesięcy od przyznania stopnia podharcmistrza, muszą brać udział w szkoleniu kadry, muszą mieć zaliczoną służbę instruktorską)

Jak zdobywać stopnie harcerskie?

Etapy procesu zdobywania stopni harcerskich

Zasady i tryb zdobywania stopni harcerskich opisane są w Załączniku nr 1 do uchwały nr 40/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 15 czerwca 2003 r. 

1. Harcerze zdobywają stopnie indywidulanie, a rozpoczyna je złożenie Przyrzeczenia Harcerskiego.
2. Stopnie zdobywane są odpowiednio do etapu rozwoju.
3. Zadania na stopnie ochotniczki/młodzika, tropicielki/wywiadowcy harcerki i harcerze realizowane są przez aktywny udział w życiu drużyny, pod okiem opiekunów.
4. Zdobywanie stopni pionierki/odkrywcy, samarytanki/ćwika polega na uprzednim sformułowanie przez harcerkę i harcerza indywidualnych zadań zgodnych z ideą i wymaganiami danego stopnia. Pomagają w tym opiekunowie.
5. Zdobycie stopni harcerki orlej/harcerza orlego i harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej wymaga ułożenia indywidualnej próby na stopień przy wsparciu opiekuna próby.
6. Drużynowy może dostosowywać wymagania stopnia do indywidualnych możliwości harcerki i harcerza jeśli wymaga tego konkretny przypadek (np. kwestie zdrowotne).
7. Przy zamknięciu próby brane są pod uwagę: realizacja wymagań na stopnie i postawa harcerki/harcerza.
8. Decyzje w sprawie zatwierdzenia programu próby oraz o przyznaniu stopnia podejmują: w drużynie harcerskiej – drużynowy przy współudziale rady drużyny, w drużynie starszoharcerskiej – rada drużyny, w drużynie wędrowniczej – członkowie drużyny zgodnie z konstytucją drużyny. 
9. Do zatwierdzenia programu próby oraz podjęciu decyzji o przyznaniu stopnia można powołać kapitułę stopni przy drużynie, szczepie, związku drużyn lub hufcu. 
10. Decyzje o otwarciu próby, zamknięciu i przyznaniu stopnia ogłasza drużynowy w rozkazie.
11. Podsumowanie realizacji próby może odbywać się w sposób przyjęty w danym środowisku.
12. Zdobycie stopnia potwierdza się wpisem do książeczki harcerskiej i oznaczeniem na pagonach 

Wymagania formalne i praktyczne

Każdy stopień harcerski ma określone wymagania, które muszą zostać spełnione przez harcerza. Do wspólnych warunków należą: odpowiedni dla danego stopnia wiek, złożenie Przyrzeczenia Harcerskiego, posiadanie stopnia poprzedzającego nowy, zdobywany stopień oraz aktywne uczestniczenie w życiu zastępu i drużyny. 

W kwestii formalnej należy złożyć deklarację członkostwa (rodzice dziecka muszą wypełnić zgodę na przynależność dziecka do ZHP). Warto również zaznaczyć, że organizacje funkcjonują dzięki składkom, które również jesteśmy zobowiązani regulować systematycznie.

Rola drużynowego w procesie realizacji

Rola drużynowego w procesie zdobywania stopni harcerskich jest kluczowa. To on inspiruje, wspiera i kontroluje rozwój harcerzy. Jego zadania obejmują m.in.:

1. Motywowanie - zachęcanie do podejmowanie wyzwań,
2. Tworzenie warunków rozwoju - organizuje aktywności, które umożliwiają zdobycie wymaganych umiejętności, sprawności,
3. Monitorowanie postępów.
4. Weryfikacje próby - analizuje postępy i decyduje czy harcerz spełnił wymagania.
5. Wnioskowanie o zatwierdzenie stopnia.

Drużynowy pełni zatem rolę mentora, organizatora i opiekuna. Dba o to, by proces zdobywania stopnia był wartościowy i zgodny z ideą harcerstwa.

 

Jak efektywnie zaplanować zdobywanie stopni? - motywacja i systematyczność

Efektywne zaplanowanie zdobywania stopni harcerskich wymaga przemyślanego podejścia i zaangażowania zarówno harcerza, jak i drużynowego. Oto kluczowe kroki, które należy podjąć:

• zapoznanie się i zrozumienie wymagań danego stopnia,
• określenie, jakie umiejętności będą najbardziej wartościowe,
• stworzenie indywidualnego planu próby,
• wybór odpowiedniego opiekuna,
• systematyczna realizacja zadań, zgodnie z planem,
• podsumowanie próby, określenie, czy wszystkie zadania zostały zrealizowane, umiejętności i sprawności osiągnięte.